مشخصات ذوالقرنین‏

نام ذوالقرنین در قرآن در دو مورد آمده است، و داستان او به طور فشرده در سوره کهف در ضمن 16 آیه (از آیه 83 تا 98) ذکر شده است. 

درباره این که ذوالقرنین چه کسى بوده، مطالب گوناگونى گفته شده است، مانند: 

1 - او همان اسکندر مقدونى است که فتوحات بسیار نمود، و کشورهاى بسیار را در زیر سلطه خود آورد.(1005) 

2 - یکى از پادشاهان یمن بود، که به عنوان تُبَّع خوانده مى‏شد، که جمع آن تبایعه است‏(1006) طبق این نظریه سد معروف مأرب که در یمن بود از ساخته‏هاى او است. 

3 - سومین و جدیدترین نظریه این که ذوالقرنین همان کورش کبیر است‏(1007) که پانصد و سى سال قبل از میلاد مى‏زیست. 

نظریه اول و دوم داراى مدرک قابل ملاحظه‏اى نیست، قرائن و دلائل، نظریه سوم را تایید مى‏کنند.(1008) بنابراین با توجه به این نظریه‏(1009) داستان ذوالقرنین را پى مى‏گیریم. 

اما این که به او ذوالقرنین (صاحب دوقرن) مى‏گفتند، باز مطالب گوناگون گفته شده است مانند: 

1 - زیرا او دو قرن زندگى و حکومت کرد. 

2 - زیرا به شرق و غرب عالم که به تعبیر عرب دو شاخ خورشید است رسید. 

3 - زیرا دو طرف سر او برآمدگى مخصوصى بود. 

4 - زیرا تاج او داراى دو شاخ بود. 

ذوالقرنین از نظر قرآن داراى ویژگى‏هاى برجسته زیر است: 

1 - خداوند اسباب پیروزى‏ها را در همه ابعاد، در اختیار او گذاشت. 

2 - او سه لشگرکشى مهم کرد، نخست به غرب، سپس به شرق، و سرانجام به منطقه‏اى در شمال که داراى تنگه کوهستانى است، او در هر یک از این سفرها با اقوامى برخورد نمود. 

 - او مردى با ایمان، عادل و مهربان و یار نیکوکار و دشمن ظالمان بود، از این رو مشمول عنایات خاص خداوند گردید. 

4 - او نیرومندترین و مهم‏ترین سدها را که در آن از آهن و مسؤولیت زیاد استفاده شده بود، به عنوان دژ، براى کمک به مستضعفان ساخت، بیشتر به نظر مى‏رسد که این سد در سرزمین قفقاز، میان دریاى خزر و دریاى سیاه، بین سلسله کوه‏هاى آن جا همچون یک دیوار بوده است. 

5 - در قرآن چیزى که صراحت بر پیامبرى او داشته باشد نیست، ولى تعبیراتى دیده مى‏شود که از علائم پیامبرى او خبر مى‏دهد، در روایات اسلامى به عنوان عبد صالح معرفى شده است. 

6 - دو قوم وحشى یأجوج و مأجوج که در منطقه شمال شرقى زمین در نواحى مغولستان سکونت داشتند و داراى زاد و ولد زیاد بودند، موجب هرج و مرج مى‏شدند، و براى حکومت کورش باعث مزاحمت‏ها گشتند، و چنین به نظر مى‏رسد که مردم قفقاز هنگام سفر کورش به آن منطقه، از کورش تقاضاى جلوگیرى از قتل و غارت آن‏ها را کردند، و او نیز براى جلوگیرى از آن‏ها به ساختن سد معروف ذوالقرنین اقدام نمود.(1010) 

 7 - از امام صادق علیه‏السلام نقل شده: چهار نفر بر تمام دنیا حکومت کردند، دو نفرشان از مؤمنان بودند که عبارتند از: سلیمان و ذوالقرنین، و دو نفرشان از کافران بودند که عبارتند از نمرود و بخت النصر.(1011)

منابع :

1005 -  کامل ابن اثیر، ج 1، ص 278. 

1006 -  المیزان، ج 13، ص 414. 

1007 -  کامل در این باره به نام ذوالقرنین با کورش کبیر منتشر شده است. 

1008 -  دانشمند محقق ابوالکلام آزاد که روزى وزیر فرهنگ کشور هند بود، با تحقیقات کافى، همین نظریه را انتخاب نموده است، علامه طباطبایى پس از نقل و بررسى گفتار ابوالکلام آزاد، مى‏گوید: گر چه این نظریه از بعضى از جهات خالى از اشکال نیست، ولى از همه نظریه‏ها به قرآن منطبق‏تر است (المیزان، ج 13، ص 426). 

1009 -  کورش کبیر که به زبان فرانسه سیروس نامیده مى‏شود، در سال 529 سال قبل از میلاد به روایتى در جنگ‏هاى مشرق کشته شد، و به روایتى در پاسارگاد فارس در 134 کیلومترى شیراز، 77 کیلومترى تخت جمشید فوت کرد، قبرش اکنون در همانجا معروف و مشهود است، و همین قبر بیانگر آن است که روایت دوم نزدیک‏تر به واقع است (دائرة المعارف یا فرهنگ دانش و هنر، ص 761) کورش کبیر سر سلسله پادشاهان هخامنشى، نخستین پایتخت خود را در چمنزارهاى پهناور پاسارگاد بنابراین نهاد. 

1010 -  اقتباس و تلخیص از تفسیر نمونه، ج 12، ص 524؛ 552، مجمع البیان، ج 6، ص 490. 

1011 -  سفینة البحار، ج 1، ص 60 (واژه بخت).